تعریف و مفهوم Event Dispatcher

Event Dispatcher در واقع پیاده‌سازی الگوی ناشر-مشترک (Publisher-Subscriber) یا ناظر (Observer) است. اجزای اصلی این الگو عبارتند از:

• رویداد (Event): یک شیء یا پیام که نشان‌دهنده وقوع چیزی مهم در سیستم است (مانند کلیک ماوس، ثبت نام کاربر، ذخیره شدن یک رکورد در پایگاه داده).

• ناشر (Publisher) / ارسال‌کننده (Dispatcher): این جزء مسئول ایجاد رویداد و اطلاع‌رسانی به سیستم است. Event Dispatcher در واقع هسته مرکزی این بخش است که رویدادها را دریافت و توزیع می‌کند.

• مشترک (Subscriber) / شنونده (Listener) / ناظر (Observer): این اجزا، کلاس‌ها یا توابعی هستند که برای گوش دادن به انواع خاصی از رویدادها ثبت نام کرده‌اند. هر زمان که رویداد مربوطه توسط Dispatcher ارسال شود، کد این شنوندگان اجرا می‌شود تا به رویداد واکنش نشان دهند.

Event Dispatcher به عنوان واسطه عمل می‌کند:

وظیفه اصلی Event Dispatcher این است که پلی بین ناشران و شنوندگان باشد. ناشر رویداد را به Dispatcher می‌دهد، و Dispatcher تمام شنوندگان ثبت‌نام شده برای آن نوع رویداد را پیدا کرده و متدهای آن‌ها را به ترتیب اجرا می‌کند.

اجزای اصلی یک سیستم Event Dispatcher

یک پیاده‌سازی استاندارد Event Dispatcher معمولاً از سه مؤلفه اصلی تشکیل شده است:

1. کلاس رویداد (Event Class)

این یک شیء حامل داده است. حاوی تمام اطلاعات مربوط به آنچه اتفاق افتاده است.

• نام رویداد: یک شناسه منحصربه‌فرد (معمولاً یک رشته) که نوع رویداد را مشخص می‌کند (مثلاً user.registered).

• داده‌های رویداد: اطلاعاتی که شنوندگان برای انجام کار خود به آن نیاز دارند (مثلاً شیء کاربر ثبت‌نام شده، زمان، آدرس IP).

• قابلیت توقف انتشار (Propagation Stopping): در بسیاری از سیستم‌ها، رویداد دارای متدی است که به شنونده اجازه می‌دهد انتشار رویداد به شنوندگان بعدی را متوقف کند.

2. اینترفیس یا کلاس شنونده (Listener/Subscriber Interface/Class)

اینترفیس یا کلاسی که شنوندگان باید آن را پیاده‌سازی کنند.

• متد مدیریت: هر شنونده باید متدی داشته باشد که در زمان وقوع رویداد فراخوانی می‌شود (مثلاً onUserRegistered).

• ثبت نام: شنونده باید خود را به Dispatcher معرفی کند و مشخص کند که به کدام رویدادها و با چه اولویت (Priority) گوش می‌دهد.

3. Event Dispatcher (هسته مرکزی)

این کلاس یا سرویس اصلی است که وظایف زیر را انجام می‌دهد:

• ثبت نام (Registration): فراهم کردن متدهایی برای شنوندگان جهت ثبت نام برای رویدادهای خاص.

• انتشار (Dispatching): دریافت یک شیء رویداد و ارسال آن به تمام شنوندگان ثبت‌نام شده به ترتیب اولویت.

Event Dispatcher چگونه کار می‌کند؟ (فلوچارت کارکرد)

نحوه کارکرد Event Dispatcher یک فرآیند گام به گام است:

1. ثبت نام شنوندگان: در زمان راه‌اندازی برنامه (بوت‌استرپ)، شنوندگان مختلف خود را به Event Dispatcher معرفی می‌کنند و اعلام می‌کنند که به کدام رویدادها علاقه‌مند هستند. (مثلاً: "من، کلاس ارسال ایمیل، به رویداد order.placed علاقه‌مندم با اولویت 100").

2. وقوع رویداد (Trigger): در نقطه‌ای از کد (مثلاً پس از اجرای موفقیت‌آمیز تابع saveOrder()):

   • ناشر، یک شیء رویداد جدید (مثلاً OrderPlacedEvent) ایجاد می‌کند و اطلاعات لازم (مثلاً شیء سفارش) را درون آن قرار می‌دهد.

   • ناشر، شیء رویداد را به Event Dispatcher ارسال می‌کند (مثلاً با فراخوانی متد dispatch('order.placed', $event)).

3. توزیع توسط Dispatcher:

   • Dispatcher تمام شنوندگان ثبت‌نام شده برای رویداد order.placed را از لیست خود بازیابی می‌کند.

   • Dispatcher شنوندگان را بر اساس اولویت آن‌ها مرتب می‌کند (اولویت بالاتر زودتر اجرا می‌شود).

   • Dispatcher شروع به پیمایش لیست شنوندگان می‌کند و متد مدیریت رویداد هر شنونده را به نوبت فراخوانی می‌کند و شیء رویداد را به عنوان آرگومان به آن پاس می‌دهد.

4. واکنش شنونده: هر شنونده کار خود را انجام می‌دهد (مثلاً: ارسال ایمیل تأیید، کاهش موجودی انبار، ثبت ورود به سیستم).

5. پایان: پس از اجرای تمام شنوندگان، کنترل به ناشر اصلی باز می‌گردد.

مزایای کلیدی استفاده از Event Dispatcher

استفاده از Event Dispatcher مزایای معماری قابل توجهی را برای توسعه‌دهندگان به ارمغان می‌آورد:

1. سست کوپلینگ (Decoupling)

این مهم‌ترین مزیت است.

• ناشر (Publisher) به طور کامل از وجود شنوندگان (Listeners) بی‌اطلاع است. کلاس مسئول ثبت سفارش (ناشر) نیازی ندارد بداند که آیا ایمیل ارسال می‌شود، امتیاز وفاداری اضافه می‌شود یا لاگ ثبت می‌شود. تنها کاری که باید انجام دهد، انتشار رویداد است.

• این امر باعث می‌شود که تغییر در یک جزء، تأثیر کمتری بر سایر اجزا داشته باشد. اگر تصمیم بگیرید که سیستم ارسال ایمیل خود را تغییر دهید، نیازی به لمس کد بخش ثبت سفارش نخواهید داشت.

2. قابلیت توسعه (Extensibility)

اضافه کردن قابلیت‌های جدید به سیستم بسیار آسان می‌شود.

• برای افزودن یک قابلیت جدید (مثلاً ارسال اعلان پیامکی پس از ثبت سفارش)، کافی است یک شنونده جدید بنویسید و آن را برای گوش دادن به رویداد order.placed ثبت کنید.

• کد موجود (ناشر) بدون تغییر باقی می‌ماند (اصل Open/Closed Principle - OCP).

3. قابلیت استفاده مجدد (Reusability)

• منطق تجاری کوچک و متمرکز (مانند "ارسال ایمیل") را می‌توان به عنوان یک شنونده مجزا ایجاد کرد و آن را برای رویدادهای مختلف (ثبت نام، سفارش، بازیابی رمز عبور) که نیاز به ارسال ایمیل دارند، استفاده کرد.

4. مدیریت جریان کار پیچیده

• در برنامه‌های بزرگ با چندین عمل هم‌زمان (مانند فرآیند تسویه حساب)، Event Dispatcher به شما اجازه می‌دهد تا وظایف جانبی را به صورت واضح و سازماندهی شده مدیریت کنید.

کاربردهای رایج Event Dispatcher

Event Dispatcher تقریباً در هر زمینه‌ای از توسعه نرم‌افزار مفید است، اما برخی از رایج‌ترین کاربردهای آن عبارتند از:

Event Dispatcher در مقابل Hook/Middleware

گرچه مفاهیم مشابهی وجود دارند، اما تفاوت‌های مهمی بین Event Dispatcher و الگوهایی مانند Hook (قلاب) یا Middleware (میان‌افزار) وجود دارد:

Event Dispatcher (ناشر-مشترک)

• هدف اصلی: اعلام وقوع یک وضعیت یا تغییر در سیستم.

• جریان: توزیع رویداد به همه شنوندگان علاقه‌مند به صورت موازی.

• کاربرد: واکنش‌های جانبی و ناهمزمان (Side Effects) به یک اتفاق.

Middleware (زنجیره مسئولیت)

• هدف اصلی: تغییر یا پردازش ورودی/خروجی در یک جریان خطی.

• جریان: ورودی از طریق یک زنجیره از توابع، به صورت ترتیبی، عبور می‌کند که هر کدام می‌توانند ورودی را دستکاری کرده یا فرآیند را متوقف کنند.

• کاربرد: عملیات‌های حیاتی و متوالی مانند احراز هویت، لاگین، و فشرده‌سازی در مسیر یک درخواست وب.

نتیجه‌گیری

Event Dispatcher یک ابزار معماری قدرتمند است که به توسعه‌دهندگان اجازه می‌دهد تا سیستم‌هایی مقیاس‌پذیر، قابل نگهداری و ماژولار ایجاد کنند. با جدا کردن فرآیند اطلاع‌رسانی از فرآیند واکنش، Event Dispatcher اصل سست کوپلینگ را تقویت کرده و انعطاف‌پذیری فوق‌العاده‌ای را برای افزودن قابلیت‌های جدید بدون تغییر کدهای موجود فراهم می‌آورد. این الگو ستون فقرات بسیاری از فریم‌ورک‌های مدرن PHP (مانند Symfony و Laravel) و پلتفرم‌های JavaScript است و درک آن برای هر توسعه‌دهنده نرم‌افزاری که با سیستم‌های بزرگ کار می‌کند، ضروری است.